Tymczasowe aresztowanie

Środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Tymczasowe aresztowanie jest bez wątpienia tym środkiem, który ingeruje najgłębiej w prawa obywatelskie. Osoba, wobec której nie został jeszcze wydany prawomocny wyrok skazujący, jest bowiem de facto pozbawiona wolności.

Kiedy stosowane jest tymczasowe aresztowanie?

Tak jak przy innych środkach zapobiegawczych, tymczasowe aresztowanie można stosować tylko wówczas, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa. Jest to tak zwana ogólna przesłanka stosowania środków zapobiegawczych. Oprócz tego wystąpić musi także jedna ze szczególnych przesłanek: uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się albo uzasadniona obawa matactwa. Z tą pierwszą mamy do czynienia wówczas, gdy istnieje ryzyko, że podejrzany będzie unikał kontaktu z organami postępowania karnego. Może to mieć miejsce np. wtedy, gdy notorycznie nie stawia się na kierowane w stosunku do niego wezwania. W praktyce jako podstawa wniosku o zastosowania tymczasowego aresztowania częściej spotyka się jednak przesłankę matactwa. Pod tym pojęciem rozumie się działania, które są nakierowane na utrudnienie lub uniemożliwienie zebrania i utrwalenia wiarygodnego materiału dowodowego. Najbardziej powszechnym przykładem matactwa jest nakłanianie do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień czy też niszczenie dowodów rzeczowych. Jakkolwiek Sąd Najwyższy podkreśla, że istniejąca obawa musi być realna i oparta na konkretnych okolicznościach, tak niestety w praktyce często wystarczające okazuje się hipotetyczne zagrożenie matactwem.

Grożąca surowa kara jako przesłanka tymczasowego aresztowania

Odrębną kwestią jest przesłanka grożącej surowej kary. Budzi ona spore wątpliwości interpretacyjne. Dyskusyjne jest przede wszystkim, czy może to być samodzielna przesłanka zastosowania tymczasowego aresztowania. Innymi słowy, czy samo zagrożenie surową karą jest wystarczające do tego, aby móc zastosować tymczasowy areszt – bez wykazania innej przesłanki szczególnej. Sąd Najwyższy co prawda opowiedział się za takim poglądem, tak kwestię tą w dalszym ciągu uznaje się za kontrowersyjną. Odrębną kwestią jest to, jak należy rozumieć pojęcie „grożącej surowej kary”. Czy chodzi tu o hipotetyczne zagrożenie karą wynikające z ustawy, czy też o karę, jaka rzeczywiście mogłaby zostać wymierzona w danej sprawie. Zdecydowanie należy opowiedzieć się za drugim z przytoczonych poglądów, który jest też na szczęcie poglądem dominującym w praktyce.

Negatywne przesłanki tymczasowego aresztowania

Tymczasowe aresztowanie nie może być orzeczone wówczas, gdy pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo lub gdy pociągnęłoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny. Ponadto tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Wynika to stąd, że okres tymczasowego aresztowania zaliczany jest następnie na poczet kary pozbawienia wolności. W końcu tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane wówczas, gdy przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Jak wyjaśnia adwokat z Krakowa warto zaznaczyć, że powyższe ograniczenia nie będą miały zastosowania wówczas, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości.

Ile trwa tymczasowe aresztowanie?

W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie powinno być stosowane na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli w tym czasie prokurator nie może zakończyć postępowania przygotowawczego, może on wnioskować o wydłużenie tego okresu, co w praktyce bardzo często ma miejsce. Zasada jest zarazem taka, że łączny okres tymczasowego aresztowania do chwili wydania wyroku w pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat. W wyjątkowych okolicznościach istnieje przy tym możliwość wydłużenia tego okresu przez sąd apelacyjny, w szczególności w sytuacji wykonywania czynności dowodowych o szczególnej zawiłości.

Patron merytoryczny artykułu:

Adwokat Prawo Karne • kancelaria Kraków
Rynek Dębnicki 6/3a,
30-319 Kraków
+48 12 307 21 26